Նար-Դոս՝   Մահը

Страницы: Начало Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Следующая Конец

Շահյանը վեր կենալու տեղ մի թառանչ քաշեց և խոնարհվեց ծնկների վրա:

Կինը սոսկալի բան է, — ասաց նա: — Աստված նրան պատիժ է ստեղծել մարդկության համար: Նա դառն հաբ է շաքարի կեղևի մեջ: Կնոջ մարմինը... Ի՞նչ բան է կնոջ մարմինը: Ըստ երևույթին, ոչինչ, մարմին է, ինչպես մեր մարմինը. — ոսկորներ, միս և կաշի: Բայց ի՞նչ կա նրա մեջ, այն ի՞նչ դև է թաքնված նրա մեջ, որ դուրս է սողում այնտեղից, մտնում է մարդու արյունը... Օ՛, այս կիրքը ... Ես ճանաչում էի մի կին. նա երևաց ինձ ինչպես մի երազ, և երազի պես էլ ցնդեց... Ինձ թվում է, թե ես կուտեի նրա մարմինը, կուտեի ուղղակի գազանի պես, եթե... Ո՞ւր է նա... Բեր նրան այստեղ, նրան միայն, ուրիշ ոչ մի կին, և ես պատրաստ եմ հարություն առնելու...

Մինասյանը խիստ հետաքրքրվեց և ուշի-ուշով ականջ էր դնում Շահյանի խոստովանությանը: Նրան խիստ զարմացրեց մանավանդ այն հանգամանքը, որ այնքան հանգիստ ու թմրած Շահյանն այժմ խոսում էր արտասովոր եռանդով և, ըստ երևույթին, ի ներքուստ զորեղապես հուզված: Բայց ո՞վ էր այն կինը, որի մասին խոսում էր նա, — Մինասյանը չկարողացավ իմանալ, որովհետև Շահյանը լռեց և այլևս ոչ մի խոսք չկամեցավ արտասանել այդ մասին:

Բայց Մարությանների տունը գնո՞ ւմ ենք, թե ոչ, — հարցրեց Մինասյանը:

Ոչ, չենք գնում:

Ինչո՞ւ:

Որովհետև.... խնդրում եմ, խաչ քաշիր ինձ վրա և անցիր գնա:

Իսկ եթե խաչ չքաշեմ ու չանցնեմ չգնամ:

Դա պարզ բռնություն կլինի:

Իսկ մորդ մասին չե՞ս մտածում:

Ա՛խ, թո՛ղ, թե աստվածդ կսիրես, — բացականչեց Շահյանը ջղայնոտության հանկարծական բռնկումով: — Ո՞վ էր ասում նրան, որ ինձ նման մի թուլամորթ արարած ծնի: Ծնեց, ուրեմն թող կրի իր անմտության պատիժը: Չեմ հասկանում, նա ինչո՞ւ է ապրում:

Խիղճդ չի՞ տանջում քեզ, որ այդպիսի բաներ ես ասում մորդ համար:

Խիղճը վատ խորհրդատու է: Եթե քննես մարդկության ներքին կյանքը, կտեսնես, որ աշխարհիս երեսին ամենադժբախտն այն մարդիկ են, որոնք խիղճ ունին:

Դու սոփեստ ես: Ասենք, սոփեստությունը հոռետեսների գլխավոր հատկանիշն է: Մի անգամ, որ վճռել ես հոռետես լինել, աշխատում ես ամեն բան թարս հասկանալ, քեզ համար սպիտակը սև է, շաքարըլեղի, ծիծաղըլաց, լույսըխավար, այդպես և խիղճ ունենալըդժբախտություն: Բայց ես չեմ ուզում քեզ հետ վիճաբանության բռնվել, որովհետև խոսքով քեզ չի կարելի համոզել: Սոփեստություններիդ բոլոր անհեթեթությունը կհասկանաս այն ժամանակ միայն, երբ կյանքի հորձանքը մտնես, երբ մարդկության գործուն անդամներից մեկը դառնաս: Բայց այդ բանը դու չես ուղում կամ, ավելի ճիշտն ասած, վախենում ես այդ բանից, որովհետև, ինչպես ինքդ շատ լավ բնորոշեցիր քեզ, դու թուլամորթ մարդ ես: Ես քեզ ասում եմ արի բժշկեմ քեզ, դու ինձ ասում ես, թե խաչ քաշեմ քեզ վրա: Մի՞թե, հիրավի, քո մեջ արդեն միանգամայն մեռել է ապրելու ձգտումը, որից աստված չի զրկել նույնիսկ ամենաչնչին զեռունին:

Մեռել է, միանգամայն մեռել է, — ասաց Շահյանը, ետ ընկնելով բազկաթոռի մեջքին, և աչքերը փակեց ձանձրացած:

Բայց ինչ-որ կնոջ մասին խոսելիս ասացիր, որ եթե նա քեզ մոտ լինի, հարության կառնես: Այդ բանն ինձ հիմք է տայիս կարծելու, որ դրությանդ պատճառն իսկապես սերն է, դժբախտ սերը: Հա՞:

Այս սեր չէ, — պատասխանեց Շահյանը, գլուխը ետ ձգած բազկաթոռի մեջքին և աչքերը փակած: — Այա այն է, ինչ որ կա ամեն մարդու, ամեն կենդանի արարածի մեջ: Այս այն է, առանց որի մարդկությունը և առհասարակ բոլոր կենդանի աշխարհը պիտի մեռներ, չորանար և իսպառ ոչնչանար մի սերնդի վրա, ինչպես չորանում և ոչնչանում է րկրի կենարար թացությունից զրկված ծառը: Այս այն դևն է, որի մսաին խոսում էի, որ թաքնված է կնոջ մարմնի մեջ և այնտեղից մտնում է մարդու արյունը, վառում, բորբոքում, գազանացնում և նրան...

Մինասյանը մտառությամբ նայում էր Շահյանի շրթունքներին և աշխատում էր թափանցել նրա հոգու խորքը:

Գիտե՞ս ինչ կա, Լևոն, — ասաց նա, երկարատև լռությունից հետո. — արի քո հիվանդությանն ուրիշ անուն տանդու էրոտոման ես, այն սարսափելի Էրոտոմաններից, որոնք անկողին են մտնում կնոջ մարմնի մասին մտածելով, և անկողնուց վեր են կենում դարձյալ կնոջ մարմնի մասին մտածելով, բայց կնոջից այնքան հեռու են, որքան երկինքը երկրից: Խոստովանիր, այդպե՞ս է, թե ոչ:

Ո՞վ գիտե, գուցե և ճիշտ է դիագնոզդ, բայց ամեն մարդ էրոտոման է առավել կամ նվազ չափով, ոմանք տեսականապես, ոմանք գործնականապես: Եվ եթե այս հիվանդություն է, ապա ամեն մարդ հիվանդ է և ամեն մարդ, և ամբողջ մարդկությունը պետք է բժշկվի: Պետք է բժշկվի հիմնովին, արմատից: Դևը, դևը ... Պետք է ոչնչացնել դևըահա բժշկության միակ միջոցը:

Սխալվում ես, Լևոն. դևը ոչ թե պետք է ոչնչացնել և անկարելի է ոչնչացնելայլ պետք է անվնաս դարձնել և իր բնական ճանապարհը տալ նրան: Քո դևն այդքան սարսափելի է թվում քեզ, որովհետև շեղվել է իր բնական ճանապարհից: Մենք կսանձենք նրան: Վեր կաց: Ես բժշկության ավելի լավ միջոցը գիտեմ:

Մինասյանը բռնեց Շահյանի երկու ձեռքից և ուզում էր զոռով վեր կացնել նրան, սակայն Շահյանը պինդ խրվեց բազկաթոռի մեջ և դեն հրեց ընկերոջն այնպիսի ուժով, որ Մինասյանն ամենևին չէր սպասում:

Այդ ի՞նչ կոպիտ վարմունք է, — ասաց Շահյանը, փայլեցնելով նրա վրա իր աչքերը զսպված զայրույթով: — Ես այդպիսի բաներ չեմ սիրում: Ասացի քեզ, որ Մարությանների տուն չեմ գար:

Ուրիշ տեղ կտանեմ:

Ոչ մի տեղ: Եվ խնդրում եմ ինձ հանգիստ թող: Այդ ի՞նչ խնամակալություն է, չեմ հասկանում:

Շահյանը խոսում էր այնպիսի վճռական եղանակով և այնքան վիրավորված, որ Մինասյանը մնացեք էր զարմացած, թե որտեղից գտնվեց հանկարծ այդքան կամքի ուժ և այդպիսի անձնասիրություն այդ մեռած երիտասարդի մեջ:

Բայց դու կորած ես, Լևոն, եթե դուրս չգաս դեպի ազատ օդ, — բացականչեց Մինասյանը:

Քեզ ի՞նչ, թող կորչեմ, քեզ ի՞նչ, — պատասխանեց Շահյանն այնքան դրդված, որ գաջի գույն ստացած նրա դեմքի վրա մինչև անգամ կարմրության պես մի բան երևաց:

Մինասյանը նորից փորձեց համոզել նրան այս անգամ ավեյի լրջորեն և մտերմորեն, սակայն Շահյանը մնաց անդրդվելի:

Դե, որ այդպես է, պետք է ճիշտ որ, խաչ քաշել քեզ վրա և անցնել գնալ, — բացականչեց Մինասյանը: — Այժմ մեղքն ա վարձքը քո շլինքին:

Մինասյանը դուրս եկավ Շահյանի մոտից միանգամայն համոզված, որ նրան փրկելու ոչ մի հույս չկա:

19

Այդ երեկո Մարությանների տանը խոսակցության առարկան Շահյանն էր: Մինասյանը նկարագրեց նրան իբրև ֆիզիկապես և մանավանդ իբրև հոգեպես կորած մի մարդու, որ հրաշքով միայն կարող էր ազատվել կյանքի համար:

Բայց ի՞նչ կասեք, որ ես այդ հրաշքը գործեմ, — բացականչեց Մար ությանը:

Այդ անկարելի է, — ասաց Մինասյանը: — Ես, որ այնքան մոտ եմ նրան, ոչ մի կերպ չկարողացա համոզել, որ շորերը հագնի և դուրս գա ինձ հետ:

Իսկ եթե ես վաղր բերեմ նրան այստեղ:

Ինչ ասեմ, մինչև որ չտեսնեմ, չեմ հավատար:

Շատ բարի:

Հետևյալ օրը Մարությանի առաջին գործն այն եղավ, որ դիմեց դեպի Շահյանի տուն: Նրան ոգևորում էր ոչ այնքան «հրաշք գործելու», այսինքն Շահյանին փրկելու ցանկությունը, որքան այն, որ Շահյանին իրենց տուն բերելով կենդանության մի նոր հոսանքը պիտի մտցներ իր ընտանիքի մեջ ինչպիսի կենդանություն, որ մտցրել էր արդեն Մինսայանին իրենց տուն հրավիրելով, թեև նա շատ հեռու էր Մինասյանի ունեցած ընդունակությունները Շահյանին վերագրելու մտքից:

Իրենց տան փողոցը դեռ չէր ծռվել նա, երբ արագ քայլերով նրա դեմն ելավ օր. Սահակյանը:

Նոր լուր իմացե՞լ եք, — կանչեց Օր. Սահակյանը՝ դեռ չմոտեցած:

Ի՞նչ լուր:

Շահյանը անձնասպանություն է գործել:

Մարությանը կանգ առավ քարացած:

Այդ անկարելի է, — ասաց նա մեքենայաբար:

Ձեզ ճիշտ բան եմ ասում. ատրճանակով ցրիվ է տվել իր հիմար ուղեղը: Իր կալվածների կառավարիչը պատմեց: Մեր բակումն է ապրում:

Ե՞րբ, ի՞նչ եք ասում:

Երեկ գիշեր: Այդպիսով Նոր տարվա առաջին իսկ օրը հայոց աշխարհը դժբախտություն ունեցավ զրկվելու մի երևելի կյանքից: Եվ, երևի, դրա՞ համար է, որ այդքան ազդվեցիք:

Վա՛յ, խե՛ղճ, խե՛ղճ երիտասարդ, — արտասանեց Մարությանն անկեղծ ցավով: — Իսկ ես, երևակայեցեք, այս րոպեիս գնում էի, որ նրան մեր տուն բերեմ:

Այդ ի՞նչ քամի էր փչել ձեր գլխին:

Մարությանը պատմեց Մինասյանի պատմածը Շահյանի մասին և ասաց, թե կամենում էր և հույս ուներ, որ կփրկի նրան:

Ո՞՜ւմ պետք է փրկեիք. մի արդեն մեռած մարդո՞ւբացականչեց օր. Սահակյանը: — Մինասյանն երեկ նրա մոտից ուղղակի մեր տուն էր եկել և նրա մասին խոսում էր իբրև արդեն մեռած մարդու մասին: Ինձ որ հարցնես, ես ամենևին չեմ ցավում, որովհետև, միևնույն է, անպետք մարդ էր:

Մարությանը տխուր ու տրտում վերադարձավ տուն օր. Սահակյանի հետ:

Տանն ամենքի վրա խոր տպավորություն գործեց Շահյանի անձնասպանության լուրը: Թեկլեն սկսեց սգալ ցամաք աչքերով, բայց այնպիսի աղեկտուր խոսքերով, որ նույնիսկ օր. Սահակյանն արտասվեց: Եվան թաշկինակը սեղմել էր աչքերին և իզուր աշխատում էր զսպել խեղդող հեկեկանքը: Նա հիշում էր Շահյանի հետ ունեցած իր ծանոթությունը և թեպետ մի առանձին քնքուշ զգացում չէր տածում դեպի նա, բայց նրան շատ բարի ու անվնաս երիտասարդ էր համարում և այժմ սրտի խորքիը ցավում էր նրա եղեռնական վախճանի համար: Մինչդեռ Աշխենը նստած էր լուռ, անշարժ, կենտրոնացած հայացքը հառած մի կետի և նրա միտքը, հոգին թռել էր հեռու, այնտեղ, ուր նույնպես մեռել էր իր սիրած երիտասարդը, բայց բոլորովին այլ մահովպատվավոր, օգտակար, խրախուսիչ մահով...

Մինասյանը տան չէր և Շահյանի անձնասպանության լուրն իմացավ այն ժամանակ, երբ ճաշին տուն եկավ: Թեև այդ լուրն այնքան էլ անակնկալ չէր նրա համար, բայց և այնպես այնպիսի ազդեցությու ունեցավ նրա վրա, ինչպես գլխին իջեցրած դագանակի մի հարվսւծ:

Ա՛խ, թշվառականը, — բացականչեց նա, — Այդ ի՞նչ է արել: Հոգիս վկայում էր ախր, որ նա բնական մահով չի մեռնիլ: Բայց մա՛յրը... մա՛յրը: Օ՛, խեղճ պառավ: Ի՞նչ կլինի այժմ նրա դրությունը:

Մինասյանը շտապեց դեպի Շահյանի տուն և վերադարձավ ուշ երեկոյան, երբ Մարությանները նստած էին թեյի սեղանի շուրջը: Օր. Սահակյանն առավոտվանից մնացել էր Մարությանների տանը և սպասում էր Մինասյանի վերադարձին, որ իմանա Շահյանի անձնասպանության մանրամասնությունները: Մինասյանը մտավ հոգնած և խիստ տխուր: Նա սրտաճմլիկ մանրամասնություններ պատմեց Շահյանի մոր վիճակի մասին և ասաց, որ խեղճ պառավը պարզապես խելագարված է վշտից:

Նա չճանաչեց ինձ և շուրջը հավաքված ազգականներին պատմում էր, որ գիշերը իր որդու սենյակում հանկարծ մի աթոռ էր վայր ընկել կոտրվել և, երբ շրխկոցի ձայնից ներս էր վազել այնտեղ, տեսել էր, որ իր Լևոնը հատակի վևա չոքած` նորոգում է կոտրված աթոռը: Ծառայի պատմածից, հիրավի, երևում է, որ Շահյանն անձնասպանությունը գործելիս չոքած է եղել գրասեղանի և աթոռի արանքում և վայր ընկնելիս գլորել է աթոռը: Ես տեսա թշվառականի դիակը. ատրճանակն արձակել է աջ քունքի վրա և գանգի մի մասը փշրել:

Թուղթ-բան չի՞ թողելհարցրեց Մարուլթյանը:

Երեք նամակ է թողել. մեկը մոր անունով, որի մեջ գրված էր` «Դժբախտ մայր, քեզ չեմ մեղադրում, որովհետև չես իմացել, թե ինչ ոճիր ես գործում»: Մյուսի մեջ գրված էր բառացի հետևյալը. «Անձնասպանությանս համար ոչ ոքի չմեղադրել, բացի աստծուց»: Իսկ երրորդն ահա այս ծրարն է իմ հասցեին:

Եվ Մինասյանը ծոցից հանեց մի մեծ ու հաստ ծրար

Ի՞նչ է, — հարցրին այս ու այն կողմից խիստ հետաքրքրված:

Այ, կարդացեք տեսեք ինչ է, — ասաց Մինասյանը, ծրարի միջից հանելով աշակերտական մի տետրակ կապույտ կազմով:

Տվեք ինձ, ես կարդամ, — ասաց օր. Սահակյանը և տետրակն առավ նրա ձեռքից:

Իսկ ինձ, եթե կարելի է, մի քիչ բան տվեք ուտելու, որովհետև այսօր ոչինչ չեմ կերել:

Եվան վեր թռավ տեղից:

Ես պահել եմ ձեր այսօրվա ճաշը: Ո՛րտեղ կուտեք, այստե՞ղ, թե ձեր սենյակում:

Այստեղ, այստեղ, ասա բերեն այստեղ, — պատվիրեց Մարությանը:

Այն միջոցին, երբ Մինասյանը, սեղանի ծայրը քաշված, ուտում էր իր ճաշը հոգնած մարդու դանդաղությամբ, օր. Սահակյանը, շրջապատված Մարությաններով, կարդամ էր հետևյալը.

20

ԻՄ ՎԵՐՋԻՆ ԽՈՍՔԸ

Հիշո՞ւմ ես, այսօր, որ կյանքի գովքն էիր անում, ես ասացի քեզ, որ պատասխանս կստանաս գրավոր: Արդ` ընդունիր գրությունս իբրև իմ պատասխանը և, եթե գտնես, որ ճշմարիտ չեմ ասում, այրիր այս նամակն այնպես, ինչպես որ ես երկրագունդը կայրեի, եթե կարողանայի:

Հետևում եմ անձնասպանների օրինակին և, այս ողորմելի անոթըգանգս ցրիվ ածելուց առաջ, նամակներ եմ գրում: Մորս արդեն գրել եմ: Հիմա էլ քեզ եմ գրում, կյանքի օրներգու: Հա՛, մի նամակ էլ կգրեմ, որ անձնասպանությանս համար ոչ ոքի չմեղադրեն: Այդպես է կարգը և թող այդպես լինի: Կամ, եթե ուզում են անպատճառ մեղադրել մեկի, թող մեղադրեն նրան կամ այն բանին (անունը չգիտեմ. հավատացյալներն ասում են, որ անունը աստված է), որի կամքով ես անգոյությունից գոյություն ստացա, ապրեցի ամբողջ 27 տարի առանց իմանալու, թե ինչու, և այժմ գոյությունից նորեն գնում են դեպի անգոյություն` զզված և ձանձրացած այն բոլորից, ինչ-որ տեսա աշխարհ կոչված այս հսկայական հիմարանոցում:

Զարմանալի տափակություն կա մարդկանց ուղեղի մեջ. երբ որ տեսնում են, որ որևէ մեկի անձնասպանության մեջ շոշափելի կերպով ոչ ոք մեղավոր չէ, նրանք իրենց իրենց մեղադրանքը թափում են անձնասպանի գլխին: Մինչդեռ եթե նրանք մտքի մի քիչ խորություն ունենային, փառաց ի փառս պիտի բարձրացնեին անձնասպանին, և ոչ թե մեղադրեին: Եթե մեղադրանքիև այն էլ մահացու մեղադրանքիմի կետ կա առհասարակ բոլոր անձնասպանների համար, այդ այն է, որ նրանք ապրել են: Ապրել կնշանակի ամենամեծ հիմարությունը գործել: Արդ՝ կարելի՞ է մեղադրել նրան, ով չի ցանկանամ շարունակել հիմարություն գործել:

Ասում են, որ անձնասպանությունը խելագարության արգասիք է լինում: Այդպես ասողներն անշուշտ իրենք են խելագար կամ, եթե ըստ իրենց հասկացողության` խելագար չեն, խելագարությունը թարս են հասկանում: Գիտե՞ս որն է իսկական, արտոնյալ խելագարությունը. — ա՛յն, երբ զգում ես, տեսնում ես, համոզված ես, որ կյանքը դատարկ մի բան է, ավելի քան տորիչելյան դատարկությունը, և, այնուամենայնիվ, շարունակում ես ոչ թե միայն ապրել, այլև կաշուցդ դուրդ գալ, որ կարելույն չափ երկար ապրես:

Անձնասպանները ոչ թե խելագար են, այլ ամենաիմաստուն մարդիկ, որովհետև միայն նրանք գիտեն, թե ի՞նչ է կյանքի իսկական արժեքը: Իսկ կյանքի իսկական արժեքը, եթե արտահայտելու լինենք թվանշանով, դուրս կգա հսկայական

մի զրո, որի դատարկ շրջանագծի միջով իր սարտոմորտալներն է կատարում կամ, հայերեն ասենք, իր գլուխկոնծին է անում համաշխարհային կրկեսի այն միմոսը, որի անունն է մարդկություն ...

Անձնասպանները բացի ամենաիմաստուն մարդիկ լինելուց, այլ ամենաքաջ մարդիկն են: Ամենամեծ երկյուղը, որ պաշարում է մարդուն, մահվան երկյուղն է: Եվ իզուր չէ, որ օրենսդիրները պատժի ամենաբարձր աստիճանը մահվան պատիժն են սահմաներ: Ապրել կամենալնշանակում է մահից վախենալ: Արդ` ով մահից ոչ թե միայն չի վախենում, այլև ինքն է իրեն մահվան գիրկը նետում, — ամենաքաջը չէ՞:

Ապրելու և, այսպես կոչված, բնական մահվան սպասելու համար հարկավոր է երկու բանկամ չմտածել, կամ հասնել մտածողության այն կետին, որի վրա մարդս կանգնած անսասան` ընդունակ դառնա արհամարհելու, միևնույն տխմար, աննպատակ բանը համարելու թե՛ կյանքը և թե մահը: Չմտածել չեմ կարող, որովհետև, դժբախտաբար, անասունից չեմ ծնված. կյանքն ու մահն էլ հավասարապես արհամարհել նույնպես չեմ կարող, որովհետև կյանքը չեմ փորձել նրան արհամարհելու չափ, որով և պայմանավորված է արհամարհանքը դեպի մահը:

Չգիտեմ, ինչպես կլինի ապագայում, բայց գիտեմ, որ այժմ մարդս ապրում է ոչ իր ցանկությամբ, ուզում եմ ասել, ոչ իր ազատ կամքով: Ինչպես որ նա իր ազատ կամքով չի ծնվում, այնպես և իր ազատ կամքով չէ, որ ապրում է: Նրան ծնում են և ստիպում, որ ապրի: Ծնում է բնությունը իրեն միայն հասկանալի նպատակով (կամ, գուցե, նա էլ ոչ մի նպատակ չունի), որի հետ մարդուն իրավունք չի տալիս գործ ունենալու: Նույն բնությունն է, որ ստիպում է նրան ապրել և դարձյալ ծածուկ է պահում նրանիկ այն նպատակը, որի համար ստիպում է նրան ապրել:

Սակայն անտանելին և միանգամայն անհասկանալին բնության ստիպմունքը չէ, այլ նույնիսկ մարդկային ստիպմունքը, որը ձևակերպված է ընտանիքի, շրջանի, հասարակության, ազգի, պետության և, վերջապես, ընդհանուր մարդկության նախապաշարմունքների, սովորությունների, հասկացողությունների, օրենքների, սկզբունքների մեջ: Գուցե ուրիշների համար այդ ստիպմունքն աննկատելի է և անզգալի, իսկ շատերի համար նույնիսկ քաղցր, բայց ինձ համար միշտ անտանելի է եղել և կլինի, եթե շարունակեմ ապրել:

Այժմ, երբ կանգնած եմ մահվան դռանը, այդ ստիպմունքը գոյություն չունի ինձ համար: Ես ազատ եմ, ինչպես օդը: Եվ, երբ մտածում եմ, որ վաղը և հավիտյան չպիտի մտածեմ այլևս, ինձ թվում է, թե այս րոպեին ամենաերջանիկն եմ ես բոլոր մարդ արարածների մեջ: Եթե մի բան կա, որից վախենում եմ այս րոպեին, այդ այն է, թե միգուցե այնպես պատահի, որ ստիպեն ինձ դարձյալ ապրել: Չէ՞ որ «քաղաքակրթությունն» ու «մարդասիրությունն» այնպիսի «բարոյական» (ի՛նչ տխմար բառեր) օրենքներ են սահմանել, որոնց զորությամբ մարդն ազատ չէ մինչև անգամ իր սեփական կյանքին վերջ տալու: Եթե ես, փոխանակ սենյակումս փակված` անձնասպանություն գործելու, կամենայի կամրջից գետը նետել ինձ, կբռնեին, թույլ չէին տալ: Եվ ես իրավունք չէի ունենալ բողոքելու: Իսկ եթե բողոքեի, գժատուն կտանեին ինձ: Ահա, թե ինչու անձնասպանությունն էլ գողության պես, ծածուկ է կատարվում: Բռնություն, բռնություն և բռնությունահա թե ինչով է շրջապատված մարը կյանքի մեջ: Եվ ես հրաժարվում եմ հասկանալ նրանց, որոնք դատապարտում են այդ բռնությունից իրենց օձիքն ազատողներին:

Չգիտեմ, իմ մահը ումևիցե ցավ կպատճառի՞, թե ոչ, բայց հաստատ գիտեմ, որ մայրս կամ իսկույն, կամ շատ շատով կմեռնի: Էհ, այդ ավելի լավ: «Մարդ մի անգամ պիտի մեռնի», բայց երանի՛ նրան, ով շուտ կմեռնի: Հազար ու բյուր երանի կլիներ, եթե ես մեռնեի այն ժամանակ, երբ չէր զարթնել գիտակցությունս:

Գիտակցություն... Ահա, թե որտեղ է մարդուս բոլոր թշվառության աղբյուրը: Կկամենայի իմանալ՝ ով է եղել այն երևելի ծաղրածուն, որ մարդուն անվանել է «ստեղծագործությունների պսակ» — մի աննման ծաղր, որ մենք ցարդ լուրջ բանի տեղ ենք ընդունում ու գործածում: Այն, ինչ-որ բնությունը մեզ տվել է իբրև լոկ պատիժ, մենք առանձին շնորհք ենք համարում և պարծենում: Նա մեզ գիտակցություն է տվել, որ շարունակ տանջվենք, իսկ մենք հիմարաբար կարծում ենք, թե դա մի պսակ է մեր գլուխը զարդարող:

Եթե ես աշխարհիս տերը լինեի, կհրամայեի ոչնչացնել աւն բոլորը, ինչ որ նպաստում է մարդու գիտակցության, իմացկանաթյան զարգացմանը, որովհետև ամեն մի քայլ, որ տանում է դեպի զարգացումը, տանջանքի մի նոր դուռ է բաց անում մարդու համար: Գիտությունն ընդունակ է մարդու մեջ զարգացնելու մի անհագ հարցասիրություն, որի առաջ նույնիսկ ինքն ընկճվում է ինչպես մի թզուկ իր զարթեցրած հուժկու գազանի առաջ: Քաղաքակրթության գործն այն է, որ մարդու պահանջներն է ավելացնումբոլորովին ավելորդ պահանջներև տասը նոր պահանջից հազիվ մեկին միայն կարողանում է գոհացում տալ: Մարդու ուղեղը հեքիաթական այն քնած վիշապն է, որ զարթնելուն պես անհագ քաղց է զգում, որքան շատ ես տալիս, որ քաղցը հագեցնե, այնքան ավելի է պահանջում: Արդ` քանի որ ընղունակ չես և անկարելի է նրա քաղցը հագեցնել, ավելի լավ չէ , որ թողնես հանգիստ քնած մնա իր համար: Քանի՞ գրոշ արժե մի դրություն, որ հին իմաստասերը բանաձևել է այս խոսքերով. «Ես միայն մի բան գիտեմ, այն՝ որ ոչինչ չգիտեմ»: Արժե՞ արդյոք, որ մարդ այնքան տանջվի, չարչարվի միմիայն այն բանի համար, որ վերջ ի վերջո իմանա, թե ինքը ոչինչ չգիտե:

Կարլեյը ասում է — «Երբ մարդը քաղցած է, հաց է պահանջում, բայց երբ կշտացավ, հարցնում է՝ ինչո՞ւ եմ ապրում»: Ես կուզեի, որ ոչ մի քաղցած մարդ չլիներ, այն ժամանակ ամեն մարդ կիմանար և կհամոզվեր, որ իզուր է ապրում: Այստեղ ես գալիս եմ մի զարմանալի եզրակացության. արդյոք քաղցածները չե՞ն, որ անմիջական պատճառ են հանդիսանում մարդկության կյանքի հարատևության:

Լավատեսներդ վախկոտ եք և իբրև վախկոտ՝ խաբեբա եք. Դուք խաբում եք թե ձեզ և թե ուրիշներին: Դուք համարձակություն չունիք ուղղակի նայելու միակ բացարձակ ճշմարտության՝ մահվան երեսին: Ձեր ամբողջ վարդապետությունը հիմնված է կեղծիքի և ինքնախաբեության վրա: Դուք սուտ եք խոսում, երբ կաշուց դուրս եք գալիս, ապացուցելու համար, թե ապրելը հիմարություն չէ: Կյանքին նվիրված բարձրաձայն օրհներգների մեջ դուք աշխատում եք խլացնել մահվան ճիչը, որ սարսափեցնելով սարսափեցնում է ձեզ: Դուք եք, որ ասպարեզ եք նետել «.գոյության կռիվը», որպեսզի փախուստ տաք մահից: Դուք շրջապատել եք ձեզ սիրո, ատելության, կրքի և նախանձի հազարավոր բարդ իլյուզիաներով, որպեսզի դրանց թանձր մշուշի մեջ չտեսնեք մահվան անդունդի անտակ խորությունը, որի մասին մտածելիս սառչում է ձեր արյունը: Ձեզ ծանոթ չէ մռայլ հոռետեսի հպարտ արհամարհանքը, որի առաջ փշրվում, խորտակվում է ամեն ինչ: Խելագարին հատուկ համառությամբ դուք գնում եք որոնելու, որ պաշտեք մի ինչ-որ, թե ինչ, ինքներդ էլ չգիտեք: Հին կռապաշտների նման աստվածներ եք հնարում ձեզ համար և երևակայում թե դրանք են ձեր որոնածը:

Օ, ողորմելինե՛ր, օ՜, թշվառականներ, օ՜, ատելի՛ ստրուկներ ...

Դեռևս Էպիկուրն է ասել՝ «Մահը մեզ չի վերաբերում: Եվ Շոպենհաուերը, — քո արհամարհած Շոպենհաուերը , — այսպես է բացատրում այդ խոսքերի իմաստը: «Երբ մենք գոյություն ունինք, չկա մահ, իսկ երբ կա մահ, — մենք չկանք: Կորցնել մի բան, որի բացակայությունը կարելի չէ զգայ, դա ցավալի չէ ... հետևաբար գալիք անգոյությունը (մահը) մեզ չի վերաբերում, ինչպես որ չի վերաբերել անցյալ անգոյությանը» (այսինքն ա՛յն, երբ մենք դեռ չէինք ծնված):

Քանի րոպեից հետո ես այլևս չեմ լինիլ կամ, այլ խոսքով ասած, կլինեմ գալիք անգոյության մեջ: Մի քանի րոպեից հետո ընկած կլինեմ հատակի վրա գանգս ցրիվ եկած, արյան մեջ շաղախված: Մայրս, — խեղճ, դժբախտ պառավ, — կոծելիս կլինի ծնկները, սենյակս լիքը կլինի ոստիկաններով և հետաքրքիր մարդկանցով: Կուզեի մեռած ժամանակ էլ տեսնել` դիտելու համար այդ հիմար մարդկանց իրարանցումը, որպեսզի մի կուշտ ծիծաղեի:

Համլետն անշուշտ ամենամեծ տխմարներից մեկն է եղել դեռևս, որ տարակուսել է, թե միգուցե այնտեղ՝ անդրգերեզմանական կյանքի մեջ էլ ինչ-որ երազներ խանգարեն իր հավիտենական հանգիստը: Եթե մի վայրկյան անգամ այդպիսի տարակուսանք անցներ մտքով, այն ժամանակ մեռնելուց առաջ անշուշտ, յոթն օր կքավեի մեղքերս, մինչդեռ այժմ, ինչպես տեսնում ես, դեռ հայհոյում էլ եմ և հայհոյում ամենահանգիստ խղճով, որովհետև համոզված եմ, որ հայհոյանքը նույնքան արժեք ունի, որքան և աղոթքը, այսինքնոչ մի արժեք չունի:

Կան չափազանգ խորամիտ, բայց խիստ բարեմիտ մարդիկ, որոնք այն աշխարհի կրոնական գաղափարները մեկնաբանում են իբրև իրականություն: Նրանք այնքան խելոք են, որ, իհարկե, չեն հավատում դժոխքի և դրախտի, սատանաների և հրեշտակների գոյության, բայց և իրենց խորամանկությամբ հանդերձ այնքան միամիտ են, որ կարծում են, թե կրոնական այդ ցնդաբանությունները, որ հանեն հիվանդոտ երևակայության աշխարհից և դնեն իմ առաջ իբրև իրական փաստ, ինձ և ինձպեսներին կհամոզեն, թե դրանք սուտ չեն:

Եթե կա մի բան, որ ճշմարիտ է, դա մահն է, որովհետև ճշմարիտն այն է, ինչ որ հավիտենական է, իսկ մահն է միայն, որ հավիտենական է: Ժամանակը գոյություն ունի այնքան, որքան մենք ապրում ենք, իսկ մեռնելուց հետո Ժամանակը գոյություն չունի կամ, ուրիշ խոսքով, գոյություն ունի այն, ինչ որ մենք անվանում ենք հավիտենականություն: Մենք մեզ համար սահմանել ենք ժամանակի որոշ չափեր և դրանով ենք ուզում չափել նույնիսկ անդրգերեզմանական կյանքի տևողությունը, եթե միայն կյանք կարելի է անվանել այն, որ մարմինս հող կլինի դարձած, այդ հողի վրա խոտ կլինի բուսած և այդ խոտի մեջ արածելիս կլինի մի գառ, որպեսզի այդ գառան միսն ուտողները վերջն ինձ պես հող դառնան և այլն... Կոմեդիա, կատարյալ կոմեդիա... Եվ երբ մտածում ես, որ համաշխարհային այդ կոմեդիան պիտի շարունակվի անվերջ, առանց վերջնական նպատակի... Ծիծաղում ես և, միևնույն ժամանակ, ապշում, որ մարդիկ այս բոլորը գիտենայով հանդերձ ինչ-որ նոր տարիներ են հնարել, ուրախանում են, տխրում, սիրում, ատում, նախանձում, սպանում, աշխարհ բերում նոր արարածներ... Հիմարանոց, հսկայական հիմարանոց... Կալիգուլան ափսոսում էր, թե ինչու հռոմեացիք մի գլուխ չունեին, որ թրի մի հարվածով վերջ տար նրանց կյանքին: Նա ափսոսում էր չարությունից: Նույնն ես եմ ափսոսում ամբողջ մարդկության համար, միայն խղճահարությունից:

Բայց եթե մարդկությունը մի գլուխ չունի, ես խո մի գլուխ ունիմ:

Գանգս ... «Ի՞նչ բան է այս անոթը, — ասում է Շելլինգը, — որ իր մեջ պարունակում է ամբողջ աշխարհը, ամբողջ երկինքը: Ի՞նչ բան է մոգական այս ամրոցը, որ սերն իր հրաշքներն է կատարում, ուր ամեն ինչ, ինչ որ փառավոր է և վեհ, ինչ-որ նողկալի է և սոսկալի, գտնվում է իր սաղմի մեջ կողք-կողքի: Ի՞նչ բան է գանգ կոչված մարդկային այս գլուխը, որ ստեղծում է տաճարներ, աստվածներ, ինկվիզիցիա և դևեր: — Որդի բնակարան»:

Այո , միմիայն որդի բնակարան: Բայց այդ միայն մահից հետո: Իսկ մահից առաջտանջանքի շտեմարան:

Օ՜, իսկույն, իսկույն կփարեմ, կոչնչացնեմ տանջանքի այս շտեմարանը: Բավական է, որքան այս անտանելի ծանրությունը կրեցի ուսերիս վրա, այլապես` մինչև երբ և ինչո՞ւ...

Շոպենհաուերը ասում է. «Մահվան րոպեն կարող է նման լինել ծա՛նր պատրանքից արթնանալուն»: Ես ուզում եմ արթնանալ կյանքի ծանր պատրանքից մահվան գիրկը նետվելով

Ես մեռնում եմ խղճալով ձեզ, կյանքի՛ ստրուկներ, որ ինչքան էլ կամենաք ապրել այնուամենայնիվ վերջ ի վերջո պիտի գաք իմ ետևից:

Շահյանի թաղմանը ներկա էին, ի միջի այլոց, օր. Սահակյանն ու Մարությանները: Մինասյանը չէր հեռանում հանգուցյալի մոր մոտից:

Շահյանը կարծես քնած էր դագաղի մեջ. Նրա ծնոտները կապած էին սպիտակ թաշկինակով, որ միևնույն ժամանակ ծածկում էր քունքի և գանգի ջարդված մասը: Նրա փոքր-ինչ բաց շրթունքների վրա սառել էր հեգնական մի ժպիտ:

Եվան եկեղեցում կանգնած էր դագաղի մոտ, և նրա ուշադրությունն ակամա գրավում էր հանգուցյայի այդ շպիտը: Նրան թվում էր, թե Շահյանի շրթունքների վրա այդ ժպիտը մնացել էր այն րոպեից, երբ գրել էր իր վերջին տողերը. «Անձնասպանությանս համար ոչ ոքի չմեղադրել, քացի աստծուց»: Ի՞նչ էր այդ՝ կատա՞կ, թե՞ հայհոյանք: Մի՞ թե կարելի է կատակ անել մահվան հետ: Եթե հայհոյանքմի՞թե կարելի է հայհոյել խորհրդավոր անհայտության դռան առաջ կանգնած միջոցին... «Մի՞թե եղբայրս իր մահվան մամանակ կարող էր այդպես ժպտալ», — մտածեց Եվան և նույն րոպեին փշաքաղվելով ետ նայեց ակամա:

Նա տեսավ Աշխենին, որ չոքած էր կանանց դասի սյունի տակ և խուլ հեկեկում էր, աչքերը թաշկինակի մեջ սեղմած ...

Страницы: Начало Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Следующая Конец