Թումանյան Հովհաննես՝ Թարգմանություններ և փոխադրություններ | |
Սակայն մարդիկ չէին ուզում նրան պատահեն: Պատահելիս էլ ճամփաները ծռում էին, հեռվից անց կենում: Իսկ եթե հեր ու որդի միասին կողքովն անց կենալիս էին լինում` հերը որդուն կամաց զգուշացնում էր. «Տեսնո՞ւմ ես սրան. սրանից հեռու կաց հա՜. սա կախարդ է...»:
Մի առավոտ էլ էս անտառով մի գեղեցիկ երիտատսրդ է լինում անց կենալիս: Արևը վառ ու պայծառ լուսավորում է, թռչունները ծլվլում, երգում են, զով հովը զլզլում է, սլսլում է տերևներում: Ու անցնում է երիտասարդն ուրախ, զվարթ: ճամփին ինս-ջինս, մարդ չի պատահում: Մին էլ տեսնում է մի պառավ, ծառերի տակին չոքած, մանգաղով խոտ է անում: Գոգնոցը լիքը խոտն ու երկու զամբյուղն էլ կողքին դրած:
— Էդ ո՞նց ես էդքանը տանելու, նա՛նի, — հարցնում է երիտասարդը:
— Ուզեմ-չուզեմ` պետք է տանեմ, որդի ջան, ի՞նչ անեմ, հարուստներն, իհարկե, կարող են էսպես բան չանեն, բայց գյուղացու համար ասված է.
«Ետ մի՛ նայիլ նոր,
Մե՛ջքդ վաղ է կոր...»:
Ու, երբ տեսնում է երիտասարդը մնաց կողքին կանգնած, ասում է.
— Հը՞, գուցե կկամենաս ինձ օգնել: Մեջքդ դեռ ուղիղ է, ծնկներդ առողջ, քեզ համար մի մեծ բան չի սա: Իմ տնակն էլ էստեղից էնքան հեռու չի. ա՛յ, էս սարի ետևի հովտումն է: Ձեռաց կհասնենք:
Երիտասարդը մեղքանում է պառավին:
— Թեև, — ասում է, — իմ հերը գյուղացի չի, հարուստ իշխանի որդի եմ, բայց քո շալակը կվերցնեմ, որ ցույց տամ, թե մենակ գյուղացին չի ընդունակ ծանր բեռը կրելու:
— Դե արի վեր կալ, հենց ապրես: Եղած-չեղածը մի ժամվա ճանապարհ է, քեզ համար դատարկ բան է: Հա՛, չմոռանաս, էս խնձորն ու տանձն էլ հետը:
Երիտասարդ իշխանը «մի ժամվա ճանապարհի» անունը որ լսում է, սկսում է տատանվել, բայց պառավն օձիքը բաց չի թողնում: Խոտի կապոցը շալակն է տալի, տանձ ու խնձորի զամբյուղներն էլ ձեռը:
— Տեսնում ե՞ս` ինչ թեթև է:
— Ո՞րտեղից է թեթև, — տնքում է երիտասարդը: — Կապոցդ էնքան ծանր է, որ կարծես թե քար լինի մեջը լցրած, իսկ տանձ ու խնձորի զամբյուղները արճճի նման կռներս պոկում են... Շունչս կտրում է...
Ուզում է վեր գցի` պառավը չի թողնում. հեգնում է, ասում է.
— Տեսե՛ք, տեսե՛ք, ես իմ պառավ տեղովը միշտ մենակ տանում եմ, սա ջահել մարդ է` չի կարողանում... Էդպես է. բանը որ լեզվի գա-կտրիճ եք, իսկ գործի գալիս-ետ-ետ եք գնում: Էլ ի՞նչ ես կանգնել: Ոտներդ ժաժ տուր` գնանք: Միևնույն է, էդ բեռն էլ ոչով քո ձեռիցն առնելու չի:
Քանի դեռ հարթ ճամփով են գնում, էլի ոչինչ. բայց որ դեմ են ընկնում սարերին, քարերն էլ ոտի տակիցը դուրս են պրծնում` իրար ետևից ներքև թռչում, տեսնում է, որ էս արդեն ուժիցը վեր է: Քրտինքը ճակատը կոխում է, ու, մին սառը, մին տաք` մեջքից հոսում:
Աղաչում է, ասում է.
— Նա՛նի, էլ չեմ կարողանում գնամ, — պետք է մի քիչ շունչ առնեմ:
— Ոչինչ, — պատասխանում է պառավը, — երբ որ տեղ կհասնես-կհանգստանաս: Ով գիտի, կարելի է մի օր սրանից քեզ համար մի լավ բան է դուրս գալի... Գնա...
— Դու իսկի խղճմտանք չես ունեցել, ա՛յ պառավ, — բարկանում է երիտասարդը և ուզում է շալակը մեջքից գցի, բայց ո՞րտեղից. կապոցն էնպես է մեջքին կպել, ոնց որ թե հետը ծնված լինի: Դես է շուռ գալիս, դեն է պտտվում, իրեն թափահարում, չի լինում, չի ազատվում: Իսկ պառավը վրեն ծիծաղում է ու, իր կեռ ձեռնափետը ձեռին, էս կողմն, էն կողմն է թռչկոտում:
— Ինչո՞ւ ես էդպես բարկանում, աղա ջան. հենց կարմրել ես` կասես հնդուհավ լինես: Հանգիստ բեռդ տար, մի տուն հասնենք, ես գիտեմ` քեզ ինչպես կվարձատրեմ:
Ինչ պետք է աներ խեղճ երիտասարդը: Ուզեր-չուզեր պետք է հնազանդվեր իր ճակատագրին ու քարշ գար պառավի ետևից:
Պառավն էլ` քանի գնում են` էնքան ժրանում է ու արագանում, իսկ իր բեռն ավելի ու ավելի ծանրանում: Վերջը մի տեղ էլ հանկարծ էս պառավը թռչում է կապոցի վրա ու պինդ նստում երիտասարդի շալակին: Ինքն էլ թեև չոր չոփի նման, բայց մի հաստ ու կոպիտ գյուղացի կնկանից ավելի ծանր է լինում: Երիտասարդի ծնկները դողդողում են, բայց հենց կանգնում է թե չէ` պառավը ճիպոտով կամ եղինջով սկսում է ոտներին զարկել ու զարկել: Ախ ու օխով, թառանչ քաշելով մինչև սարն է բարձրանում, էնտեղից էլ հասնում պառավի տունը, քիչ է մնում տեղն ու տեղն ընկնի, հոգին տա:
Սագերը որ պառավին տեսնում են, թևերը թափահարելով, շլինքները երկարացրած, ուրախ-ուրախ աղմկելով վազում են դեմը, իսկ սագերի ետևից ճիպոտը ձեռին մի պառավ կին է գալիս, ինքը պնդակազմ ու բարձրահասակ, բայց սաստիկ այլանդակ ու անճոռնի:
Գալիս է ու — մայրիկ, — ասում է, — ի՞նչ պատահեց քեզ, որ էսքան ուշացար:
— Ոչինչ, աղջիկս, — պատասխանում է պառավը, — ինձ ոչ մի վատ բան չի պատահել: Ընդհակառակը, անտառում պատահեցի ես երիտասարդ պարոնին, որ իմ տեղակ իմ բեռը շալակեց բերեց: Էդ հերիք չէր, երբ որ ես հոգնեցի, ինձ էլ զոռով շալակն առավ: Ճամփեն էլ էնքան կարճ թվաց, որ չիմացանք ինչպես եկանք: Շարունակ ծիծաղում էինք ու իրար հետ հանաքներ էինք անում:
Վերջապես պառավն էս տղի շալակից իջնում է, մեջքից կապոցն առնում, ձեռքերից զամբյուղները ու փաղաքուշ վրեն նայելով ասում.
— Դե հիմի նստիր էստեղ շեմքում, հանգստացիր: Դու քո աշխատանքով պարգևի արժանացար ու էդ պարգևը ես քեզ կտամ:
Հետո դառնում է սագարած աղջկանը.
— Դու գնա տուն, աղջիկս, ջահել տղի մոտ կանգնել ես, լավ չի: Կրակի վրա յուղ չեն ածիլ: Պարոնը հանկարծ վրեդ կսիրահարվի:
Պարոնը էս որ լսում է` չի իմանում ինչ անի, լաց լինի թե ծիծաղի: Մտքումն ասում է.
— Ա՛յ քեզ գեղեցկուհի. — սա թեկուզ երեսուն տարով էլ ջահելանա, դարձյալ չի կարող իմ սիրտը շարժել, ուր մնաց հիմի:
Այնինչ պառավը փայում, փայփայում էր իր սագերին, ոնց որ թե իր երեխեքը լինեին, ու հետո աղջկա հետ մտնում են տնակը:
Հոգնած երիտասարդը ձգվում է վայրի խնձորենու տակի նստարանի վրա: Օդը ջերմ ու բուրավետ: Չորս կողմը տարածվում է ընդարձակ դալար մարգագետինը` լիքը կապուտ ու դեղին ծաղիկներով: Մարգագետնի միջով, արևի տակ արծաթի պես պսպղալով, վազում է վճիտ առվակը, մեջը գնում են գալիս ճերմակ սագերը ու ճղփում, լողանում:
— Ի՛նչ լավ տեղ է, — բացականչում է երիտասարդը: — Բայց էնքան հոգնել եմ, որ աչքերս կուլ են գնում: Պառկեմ աչքս մի քիչ կպցնեմ. էն էլ չլնի թե քնած տեղս քամին ոտներս տանի. էնպես ուժից ընկել են, կարծես բամբակից լինեն:
Մի քիչ քնում է, պառավը գալիս է, հրում զարթեցնում: Ասում է.
— Վեր կաց, չի կարելի, որ դու էստեղ մնաս: ճշմարիտ է, ես քեզ բավական չարչարեցի, բայց հո էլի կաս ու կենդանի ես: Հիմի քեզ կվարձատրեմ: Եթե փող տամ քեզ կամ մի ուրիշ գանձ, ոչ փողի կարիք ունես, ոչ ուրիշ գանձի. դրա համար էլ քեզ մի բան կտամ, որ փողից էլ է թանկ, գանձից էլ:
Ասում է ու ձեռը տալիս մի փոքրիկ արկղ` ամբողջը զմրուխտից:
— Ա՛ռ, պահիր քո աչքի լուսի պես, և սա քեզ երջանկություն կբերի:
Երիտասարդ իշխանը հանկարծ իրեն ուժեղ ու կայտառ է զգում. տեղից վեր է կենում, նվերն առնում, շնորհակալություն է անում պառավին ու ճանապարհ է ընկնում առանց մտիկ տալու պառավի աղջկա վրա: ճանապարհից բավական կտրել էր, դեռ ետևից լսվում էր սագերի ուրախ ճղճղոցը:
Երեք օր ամայության մեջ մոլորված թափառելուց հետո երիտասարդը դուրս է գալիս մի մեծ քաղաք: Ինքը քաղաքին անծանոթ, քաղաքն իրեն: Անծանոթ նորեկին առնում են տանում էդ քաղաքի թագավորի պալատը: Պալատում երիտասարդը ծնկի է գալիս, երկրպագություն է անում թագավորին, ապա թե գրպանից հանում է պառավի տված զմրուխտյա արկղիկն ու դնում է թագուհու ոտների տակ: Թագուհին հրամայում է վեր կենա` իր ձեռքովը տա թանկագին նվերը: Թագուհին բաց է անում արկղիկը, մեջը նայում, նայելն ու ուշաթափ գետնովը դիպչելը մին է լինում: Պալատականներն իսկույն վրա են թափում երիտասարդին բռնում են, որ բանտը տանեն, թագուհին աչքը բաց է անում, ուշքի է գալիս, հրամայում է ազատ թողնեն ու իրենք բոլորը դուրս գնան, որ ինքը ուզում է նրա հետ մենակ խոսի:
Մենակ են մնում թե չէ, թագուհին սկսում է լաց լինել ու լաց լինելով էսպես է խոսում երիտասարդի հետ.
— Ինչի՞ս համար են էս փառքն ու փայլը, երբ ամեն առավոտ վեր եմ կենում արտասուքով ու ամեն իրիկուն պառկում եմ արտասուքով: Ես երեք աղջիկ ունեի: Փոքր աղջիկս էնքան էր սիրուն, որ տեսնողն ասում էր` աղջիկ չի սա-հրաշք է: Ձյունի ճերմակն ու խնձորի ծաղկի կարմիրն իրար էին խառնված նրա այտերին, իսկ մազերը փայլում էին արևի ճառագայթների նման: Արտասվելիս աչքերից արտասուքի տեղակ ակն ու մարգարիտ էր թափում: Տասնուհինգ տարին որ լրացավ` հերը երեք աղջկանն էլ կանչեց իրեն մոտ: Տեսնելու բան էր, թե ինչպես ամենքն էլ հիացմունքից աչքները չռեցին, երբ ներս մտավ փոքր աղջիկս: Հենց իմանաս երկնքից արև դուրս եկավ:
— Զավակներս, — ասավ թագավորը, — չեմ իմանում, թե երբ կամ ինչ ժամանակ կհասնի իմ վերջին օրը, դրա համար էլ ուզում եմ հենց էսօրվանից որոշել, թե ինչ բաժին եք ստանալու ամեն մեկդ իմ մահից հետո: Գիտեմ, որ ամենքդ էլ սիրում եք ինձ, բայց ձեզանից որն ավելի շատ է սիրում, նա էլ ամենից մեծ բաժինը կստանա: Ասացեք տեսնեմ, ամեն մեկդ ինչքան եք սիրում ինձ, որ ձեր խոսքերով կարողանամ ձեր սերը չափել:
Մեծն ասավ.
— Ես քեզ սիրում եմ ամենաքաղցր շաքարի չափ:
Միջնեկն ասավ.
— Ես քեզ սիրում եմ իմ ամենալավ զգեստի չափ:
Փոքրը լուռ էր:
Թագավորը հարցրեց.
— Իսկ դու, իմ ամենասիրելի աղջիկս, դո՞ւ ինչքան ես սիրում ինձ:
— Չգիտեմ, հայրիկ, — պատասխանեց աղջիկը, — ոչ մի բանի հետ չեմ կարողանում համեմատել իմ սերը:
Բայց հերն ստիպեց, որ նա մի բան ասի. էն ժամանակ աղջիկն ասավ.
— Ամենալավ կերակուրն էլ ինձ համար համ չունի առանց աղի. ես քեզ սիրում եմ աղի չափ:
Թագավորն էս որ լսեց` կատաղությունը բռնեց ու գոռաց.
— Էդպե՜ս... եթե դու ինձ աղի չափ ես սիրում` քո սիրո վարձատրությունն էլ կլինի-աղ:
Իր թագավորությունը բաժանեց երկու մեծ աղջիկների մեջ, իսկ փոքրի մեջքին հրամայեց մի տոպրակ աղ կապեն ու տվեց երկու ծառայի, որ տանեն բաց թողնեն մի վայրենի խոր անտառում: Ամենքս նրա համար խնդրեցինք, աղաչեցինք, պաղատեցինք, բայց չեղավ, չկարողացանք մեղմել թագավորի ցասումը:
Ա՜խ, եթե տեսնեիք, թե ինչպես էր լաց լինում մեզանից բաժանվելիս: Ամբողջ ճանապարհը շաղ էր անցած էն մարգարիտներով, որ արցունքի տեղակ թափվում էին նրա աչքերից: Սրանից հետո շուտով թագավորը զղջաց իր խստասրտության վրա, բարկությունը անցավ, փոխվեց գութի ու խղճահարության. հրամայեց ամեն տեղ որոնեն, գտնեն մեր դժբախտ երեխային, բայց ոչով չկարողացավ գտնի: Ամեն անգամ երբ մտքովս անց է կենում, թե նրան կերած կլինեն վայրենի գազանները, ցավից ու վշտից տեղս կորցնում եմ, չեմ իմանում, թե որտեղ եմ: Շատ անգամ էլ ինձ մխիթարում եմ էն հուսով, թե նա կենդանի է դեռ և թաքնվել է մի որևէ քարանձավում, կամ ապաստան է գտել գթասիրտ մարդկանց մոտ: Հիմի բաց եմ անում ձեր տված զմրուխտյա արկղիկն ու հանկարծ տեսնում եմ մեջը էն մարգարիտներից, որ արցունքի տեղակ թափվում էին իմ աղջկա աչքերից...
Դուք պետք է ինձ պատմեք-էս մարգարիտը որտեղից է ընկել ձեր ձեռքը:
Երիտասարդը պատմում է, թե` էս մարգարիտն ստացել եմ մի էս տեսակ պառավից, որ անշուշտ կախարդ պիտի լիներ, ու ինձ էլ շատ չարչարեց, բայց էդպես մի աղջիկ ոչ տեսել եմ, ոչ էլ դրա մասին մի որևէ բան եմ լսած:
Էստեղ թագավորն ու թագուհին վճռում են` ինչ ուզում է լինի` գտնեն պառավին: Ասում է` որտեղ էս մարգարիտը գտնվել է, էնտեղ էլ կարելի է մի տեղեկություն իմանալ իրենց աղջկանից:
Սրանց թողնենք իրենց ճամփեն գնան, մենք դառնանք պառավին ու իր աղջկանը:
Պառավն իր տնակի լռության մեջ նստած իլիկ էր մանում: Մութն ընկել էր, օջախի կողքին էրվող մարխը մարելու վրա էր: Հանկարծ դուրսը աղմուկ բարձրացավ. սագերը հանդից տուն էին վերադառնում, ու հեռվից լսվում էր նրանց խուլ ճղճղոցը: Մի քիչ անց` ներս մտավ պառավի աղջիկը: Մերը մի թեթև գլխով արավ: Աղջիկը մոր կողքին նստեց, իլիկն առավ ու սկսեց թել մանել, էնպես աշխույժ, ինչպես մի ջահել աղջիկ: Էսպես լուռ մի երկու ժամ նստեցին` առանց մինը կամ մյուսը լեզուն պռունգովը տալու: Վերջապես լուսամուտից մի շրշյուն լսվեց ու մթնից ներս նայեցին մի զույգ կրակոտ աչքեր: Մի պառավ բու էր, որ երեք անգամ կանչեց բո՛ւ-բո՛ւ, բո՛ւ-բո՛ւ, բո՛ւ-բո՛ւ, ու կորավ:
Պառավը գլուխը մի փոքր բարձրացրեց ու ասավ. «Ժամն եկավ, աղջիկս, գնա արա, ինչ որ անելու ես»:
Աղջիկը լուռ վեր կացավ դուրս գնաց: Գնաց, գնաց, դուրս եկավ մի հովիտ ու հասավ մի ջրհորի, որի կողքին երեք կաղնի ծառ էին կանգնած:
Լրացած ահագին լուսինն էլ դուրս եկավ սարերի գլխին ու էնպես լուս արավ, որ ասեղ լիներ կորած, մարդ կնկատեր: Լուսնի լուսի տակ աղջիկը հանեց իր հագի խորխը, ջրհորի վրա կռացավ ու սկսեց լվացվել: Հետո խորխը ջուրը քաշեց ու փռեց, որ սիպտակի լուսնի լուսի տակ: Եվ միանգամից ի՜նչպես փոխվեց էն այլանդակ աղջիկը: Դուրս եկավ կանգնեց մի անտես-աննման գեղեցկուհի, որ ոչ ուտես, ոչ խմես, կանգնես ու թամաշա անես: Ճերմակ մազերը գլխիցն ընկան թե չէ` նրանց տակից ճոխ ոսկե մազերը էնպես վերևից ներքև թափվեցին, ոնց որ խրձնով արևի շողքերը թափվեն, ու մարմինը պատեցին: Մազերի տակից աչքերը փայլում էին ջուխտ աստղի նման ու այտերը վառվում էին կարմիր խնձորի ծաղկի պես:
Բայց ինքը տխո՛ւր-տխուր: Գետին ընկավ ու սկսեց աղի-աղի լաց լինել: Աչքերից արտասուքներն իրար ետևից թափվում էին գետին: Էսպես նստած լաց էր լինում, ու երկար կմնար էս դրության մեջ, եթե հանկարծ մոտակա ծառերից մի խշխշոց չլսվեր ու հետն էլ մի չրտկոց: Հրացանի ձեն լսած եղնիկի նման տեղիցը ծլունգ եղավ. իսկույն մտավ իր հին խորխի մեջ ու մի ակնթարթում չքացավ, տեղն ու տեղը հանգավ, ոնց որ ճրագին փչես` հանգչի: Տերևի նման դողալով հասավ իրենց տնակը: Տեսավ մերը շեմքում կանգնած սպասում է: Ուզեց պատմի, պառավը մեղմորեն ասավ.
— Լավ, լավ, աղջիկս, ես ամեն բան գիտեմ: — Ասավ, ներս տարավ, մարխը վառեց ու մանածը թողած` ավելն առավ, սկսեց տնակն ավլել:
— Ամեն բան իստակ ու մաքուր պետք է լինի:
— Նանի, էս գիշերվա կիսին ինչո՞ւ ես տունը վեր քաղում: Մա՞րդ պետք է գա, ի՛նչ է:
— Գիտե՞ս որ ժամն է, աղջիկս, — հարցրեց պառավը:
— Դեռ գիշերվա կեսը չկա, բայց մոտիկ է:
— Իսկ մտքովդ չանցա՞վ, որ սրանից երեք տարի առաջ մին էլ էսօր ես եկել դու ինձ մոտ: Հիմի էս գիշեր ժամանակը լրացավ, ու մենք էլ միասին ապրել չենք կարող:
Աղջիկը գունատված հարցրեց.
— Նանի ջան, մի՞թե ուզում ես ինձ դուրս անես քո տանից: Ո՞ւր գնամ ես: Ոչ բարեկամ ունեմ, ոչ տեղ, ո՞ւմ մոտ գնամ: Ինչ ասում ես` անում եմ, դու էլ գոհ ես ինձանից, էլ ինչո՞ւ ես դուրս անում...
Պառավը չէր ուզում ամեն բան պարզի, թե ինչ էր պատահել աղջկա հետ, ու խոսքը փոխեց:
— Էլ էս խրճիթում չեմ ապրելու, ուզում եմ հեռանամ ու հեռանալիս մաքուր թողնեմ. թող սրբեմ: Քեզ համար էլ դարդ մի՛ անի, էլ ետ կգտնես քո հորական օջախը, ու գոհ կլինես էն վարձով, որ ես կտամ:
— Բայց, նա՛նի, ի՞նչ է պատահելու ինձ հետ, — կրկին հարցրեց աղջիկը:
— Մին էլ եմ ասում. ինձ մի՛ խանգարի, թող սրբեմ: Անխոս գնա քո սենյակը, խորխդ հանիր ու հագիր քո էն մետաքսե զգեստը, որ հագիդ էր, երբ առաջին անգամ եկար ինձ մոտ: Հագիր ու սպասիր քո սենյակում, մինչև կկանչեմ:
Հիմի թագավորից ու թագուհուց տանք տեղեկությունը:
Թագավորն ու թագուհին երիտասարդ իշխանին հետները առնում են ու ճանապարհ են ընկնում, գնում են պառավին գտնեն:
Երիտասարդը մի անտառում նրանցից ետ է մնում ու պետք է ճանապարհը մենակ շարունակեր: Մյուս օրը նրան թվում է, թե ուղիղ ճանապարհն է դուրս եկել: Գնում է, գնում է, մի տեղ մութը վրա է հասնում, բարձրանում է մի ծառի, ուզում է ծառի վրա գիշերի, առավոտը վեր կենա էլ ետ իր ճամփեն շարունակի: Գիշերվա մի ժամին լրացած լուսնյակը որ դուրս է գալի, նկատում է, որ մի պառավ լեռներից իջնում է ցած: Նկատում է, որ ճիպոտը ձեռին չի, բայց էս էն սագարած աղջիկն է, որ տեսել էր պառավի տնակում:
— Օհո, — բացականչում է ինքն իրեն. — ահա մինը եկավ: Էս մինը որ ձեռս ընկավ, էն մյուսն էլ չի պրծնիլ ինձանից:
Բայց ի՜նչքան է զարմանում, երբ այլանդակ կինը մոտենում է ջրհորին, խորխը հանում է, լվացվում, ոսկե մազերը թափվում են ուսերին, ու առջևը կանգնում է մի գեղեցկուհի, որ իր օրումը ոչ տեսել էր, ոչ լսել: Շունչն իրեն պահած` գլուխը ճյուղերի արանքից հանում է ու աչքերը հառած նայում է աղջկանը: Շատ է լինում դեպի առաջ հակված թե ինչ, ծառի մի ճյուղը կոտրում է. որ կոտրում է` աղջիկն իսկույն էլ ետ մտնում է իր խորխը ու եղնիկի նման թռչում, կորչում:
Աղջիկը հեռանում է թե չէ, երիտասարդն էլ ծառից իջնում է, ընկնում ետևից: Շատ է գնում թե քիչ, մին էլ տեսնում է` մի տեղ առաջին երկու ստվեր են թափառում: Դու մի՛ ասի` թագավորն ու թագուհին են: Հեռվից պառավի մարխի լույսը նշմարել են, էն լուսի վրա գնում են: Երիտասարդը պատմում է նրանց ջրհորի մոտ իր աչքով տեսած հրաշքը, ու էլ ոչ մի կասկած չի մնում, որ էն աղջիկը իրենց որոնած աղջիկը պիտի լինի: Երկուսը դառնում են երեք ու գնում: Գնում են, գնում, հասնում են պառավի տնակին: Տեսնում են սագերը պառավի տնակի չորս կողմը բռնած, գլուխները թևերի տակը կոխած քնած են: Ոչ մինը ոչ շարժվում է, ոչ ձեն է հանում: Լուսամուտիցը ներս են նայում. տեսնում են` ներսը պառավը նստած իրեն համար իլիկ է մանում: Տունն էլ էնքան մաքուր սրբած, վեր քաղած, հենց իմանաս մեջը հուրի-փերիներ էին ապրում, որ չգիտեն աղբն ու փոշին ինչ բան է: Էս ամենը տեսնում են, բայց իրենց աղջկանը չեն տեսնում: Չկա: Միառժամանակ էսպես մտիկ են անում, վերջը սիրտները պնդացնում են, լուսամուտը կամաց ծեծում են: Պառավը կարծես թե հենց սրանց սպասելիս լիներ. տեղիցը վեր է կենում ու քաղցր ձեն տալի.
— Եկեք, ներս եկեք, ես ձեզ ճանաչում եմ:
Ներս են մտնում թե չէ` ասում է.
— Թագավորն ապրած կենա, դուք հո էսօր ստիպված չէիք լինիլ էսքան երկար ճանապարհ կտրելու, եթե երեք տարի առաջ ձեր սիրուն ու բարի աղջկանը, չգիտեմ ինչի համար, էնքան անիրավ կերպով դուրս չանեիք ձեր տանից: Էն էլ էն աղջկանը, որ էնքան սիրում էր ձեզ: Ասենք դրանից նրան ոչ մի վնաս չհասավ: Էս երեք տարին, ճշմարիտ է, նա սագ էր արածացնում, բայց ոչ մի վատ բան չի սովորել ու իր մաքուր սիրտը պահել է անարատ: Բայց դուք ձեր արժանի պատիժն առաք հենց էն ահ ու դողով, որով ապրում էիք էս երեք տարին:
Ապա մոտենում է կողքի դռանն ու կանչում.
— Դուրս արի, աղջիկ ջան:
Դուռը ետ է բացվում, մետաքսե զգեստը հագին հայտնվում է թագավորի աղջիկը, ոսկի մազերը արձակ թափված ուսերին ու թիկունքին, աչքերը ցոլուն աստղեր ու ինքը ամբողջ կարծես թե հրեշտակ էր, որ երկիր իջավ:
Դուրս է գալիս, վազում է ընկնում հորն ու մոր վզովը ու սկսում է համբուրել: Հերն ու մերը ուրախությունից լաց են լինում, իսկ երիտասարդ իշխանը մնում է ապշած կանգնած նրանց կողքին: Աղջիկը նրան նկատում է թե չէ, ինքն էլ չի իմանում ինչու, կարմրում է, կարմիր վարդ է կտրում: Թագավորն ասում է.
— Աղջիկ ջան, իմ թագավորությունը արդեն բաժանել եմ, հիմի ի՞նչ տամ քեզ:
— Սրան ոչ մի բան չի հարկավոր, — աղջկա տեղակ պատասխանում է պառավը: — Ես ձեզ եմ նվիրում սրա էն արտասուքները, որ թափել է ձեզ համար. սրանք մաքուր մարգարիտներ են, ավելի մաքուր ու թանկ, քան էն մարգարիտները, որ հանում են ծովերից, և ավելի արժեն, քան ձեր ամբողջ թագավորությունը: Իսկ իրեն, ինձ արած ծառայության համար, նվիրում եմ իմ տնակը:
Պառավի էս ասելն ու անհետանալը մին է լինում: Մին էլ էն են տեսնում` տնակի պատերը ճռճռացին. նայում են` տնակը դարձել է մի շքեղ պալատ, թագավորավայել սեղանները բաց արած, բազմաթիվ ծառաները վազում են դես ու դեն, ու ճերմակազգեստ ջահել աղջիկներ շրջապատել են իրենց:
Դուրս է գալիս, որ պառավը ոչ թե մի չար կախարդ է եղել, այլ բարի ոգի: Նա է տվել թագավորի աղջկանն էն շնորհքը, որ արտասուքները մարգարիտ դառնան, ու նա է նրան պահել դժբախտության օրերում: Նա է պահել և էն բոլոր կախարդված ու դժբախտացած աղջիկներին, որ դարձել էին սագեր, այժմ նորից առան իրենց մարդկային կերպարանքը: Վերջապես նա է առաջնորդել բարի երիտասարդ իշխանին դեպի թագավորի անմեղ հալածված աղջիկը:
Էս բոլորից հետո ամուսնանում են նրանք, մոռանում են իրենց անցկացրած ծանր օրերը, և ապրում են ուրախ ու երջանիկ, բարի ոգու պարգևած էն գեղեցիկ պալատում, որ առաջ մի աղքատիկ տնակ էր:
ԶԱՐՄԱՆԱԼԻ ԱՇՈԻՂԸ
Մի աշուղ է լինում: Օրերից մի օր էս աշուղը մենակ վեր է կենում գնում անտառը: Անտառում դես է մտածում, դեն է մտածում, մինչև որ մտածելու բանը հատնում է: Որ մտածելու բանը հատնում է` «Օ՜ֆ, ասում է, ի՜նչ երկար ու ձանձրալի է ժամանակդ էստեղ: Պետք է մի լավ ընկեր գտնեմ ինձ համար»...
Ասում է, ջութակն ուսից վեր է բերում ու նվագում: Ջութակի ձենը հնչում է անտառում: Էս ձենի վրա անտառի խորքից վազեվազ դուրս է գալիս մի գել:
— Ա՛խ, գելը... — հառաչում է աշուղը: — Բայց ես սրան չէի ուզում... Ես գիլի հետ ի՞նչ անեմ...
Իսկ գելը մոտ է գալիս ու սկսում է խոսել:
— Էդ ի՛նչ լավ ես նվագում, վարպետ: Ի՞նչ կլինի ինձ էլ սովորեցնես:
— Սրա սովորեցնելն ինչ բան է որ, — պատասխանում է աշուղը: — Կսովորեցնեմ, միայն թե ինչ որ ասեմ, պետք է լսես:
— Աչքիս վրա, — խոսք է տալիս գելը: — Էնպես լսեմ, ինչպես աշակերտը վարպետին կլսի:
— Դե որ էդպես է` ետևիցս արի:
Գնում են: Գնում են, գնում, տեսնում են ճանապարհին մի պառավ կաղնի, մեջը փուչ, ինքը ճղված:
— Դե հիմի լսի՛ր, տես ինչ եմ ասում, — դառնում է աշուղը գիլին: — Եթե ճշմարիտ սրտով ուզում ես նվագել սովորես, ամենից առաջ պետք է առջևի թաթերդ էս ծառի ճեղքումը դնես:
Գելը լսում է վարպետին, առջևի թաթերը դնում է ծաոի ճեղքում: Վարպետը ձեոաց կողքի մեծ քարը վերցնում է էնպես ուժով զարկում աշկերտի ջուխտ թաթերին ու էնպես խորը մխում ծսաի ճեղքի մեջ, որ խեղճը տեղն ու տեղը նստում է ու մնում է գերի էն ծառին:
— Էստեղ կաց, մինչև մին էլ ետ կգամ, — ասում է վարպետն ու գնում: Մի քիչ որ գնում է, դարձյալ սկսում է ինքն իրեն հետ խոսել:
— Օ՜ֆ, ի՜նչ երկար ու ձանձրալի է ժամանակն էստեղ... Պետք է մի լավ ընկեր գտնեմ ինձ համար...
Ասում է, ջութակն ուսից վեր է բերում ու նվագում: Մին էլ տեսնում է ծառերի արանքից դուրս եկավ աղվեսը:
— Հիմի էլ աղվեսը... բայց ես սրան էլ չեմ ուզում... Աղվեսի հետ ի՞նչ անեմ, — հառաչում է աշուղը, իսկ աղվեսը գալիս է առաջը կտրում:
— Էդ ի՛նչ լավ ես նվագում, վարպետ: Ի՞նչ կլինի ինձ էլ սովորեցնես:
— Ինչու չէ, կսովորեցնեմ, — պատասխանում է աշուղը, — միայն թե ինչ որ ասեմ, պետք է լսես:
— Աչքիս վրա, — խոսք է տալիս աղվեսը: — Էնպես լսեմ, ինչպես աշակերտը վարպետին կլսի:
— Դե որ էդպես է` ետևիցս արի:
Աղվեսն ուրախ-ուրախ ընկնում է վարպետի ետևից ու գնում են: Գնում են, գնում, մտնում են մի նեղ կածան, երկու կողմից բարձր թփեր: Վարպետն էստեղ կանգ է առնում, ճամփի մի կողմից մի փոքրիկ ընկուզի ծառի ծեր է կռացնում դեպի գետին ու ոտը դնում վրեն, մյուս կողմից էլ մի ուրիշ ծառ ու կանչում է աղվեսին:
— Հապա դե ե՛կ, սիրելիս. եթե ուզում ես բան սովորես` դեսը բեր առջևի ձախ թաթդ:
Աղվեսը լսում է, թաթը մեկնում է: Վարպետը բռնում է կապում ձախ ծառի կատարին:
— Դե հիմի էլ աջը բեր:
Աջն էլ կապում է աջ կողմի ծառի կատարին: Հետո մտիկ է անում` ամուր են կապված թե չէ, ու բաց է թողնում ծառերի կատարները: Ծառերը ետ են գնում, վերև են թռցնում աղվեսին ու սկսում են ճոճել օդի մեջ:
— Էստեղ կաց, մինչև մին էլ ետ կգամ, — ասում է վարպետն ու շարունակում իր ճամփեն:
Մի քիչ որ անց է կենում, նորից սկսում է ինքն իրեն խոսել. — Օ՜ֆ, ի՛նչ երկար ու ձանձրալի է ժամանակն էստեղ... Պետք է մի լավ ընկեր գտնեմ ինձ համար... — Ասում է, ջութակն ուսից վեր բերում ու նվագում: Ոստոստալով առաջն է ելնում մի նապաստակ:
— Համեցեք. հիմի էլ նապաստակը... բայց ես սրան էլ չեմ ուզում... Ես նապաստակի հետ ի՞նչ անեմ, — հառաչում է աշուղը, իսկ նապաստակը մոտ է գալի:
— Էդ ի՛նչ լավ ես նվագում, վարպետ: Ի՞նչ կլինի ինձ էլ սովորեցնես:
— Ինչու չէ, կարելի է, և հեշտ էլ կսովորես: Միայն թե ինչ որ ասեմ, պետք է լսես:
— Աչքիս վրա, — խոսք է տալիս նապաստակը: — Էնպես լսեմ, ինչպես աշակերտը վարպետին կլսի:
— Դե որ էդպես է` ետևիցս արի:
Գնում են: Գնում են, գնում, դուրս են գալիս անտառի մեջ մի բացատ: Բացատի մեջտեղը կանգնած է լինում մի բարդի: Վարպետը մի թոկ է հանում, թոկի մի ծերը ծառից է կապում, մյուս ծերը նապաստակի վզից ու կանչում է.
— Հապա, իմ խլուշիկ, դե մի քսան անգամ էս ծառի բոլորքով պտուտ արի, տեսնեմ քո ճարպիկությունը:
Նապաստակը լսում է. քսան անգամ պտուտ է գալի ծառի բոլորքով: Թոկը փաթաթվում է ծառին, խեղճը մնում է ծառին կպած ու քանի ձիգ է տալիս, քաշում, քաշքշում, էնքան թոկը վիզը կտրում է:
— Էստեղ կաց, մինչև մին էլ ետ կգամ, — ասում է վարպետն ու իր ճամփեն շարունակում:
Վարպետի գնալուց ետը դես է ձիգ տալի, դեն է ձիգ տալի գելը, քարն է կրծում, ծառն է կրծում, էնքան անում է, մինչև թաթերը հանում է կաղնու ճեղքից: Հանում է ու, թե չորս ոտն ուներ` չորսն էլ փոխ է առնում, կատաղած, գազազած ընկնում է վարպետի ետևից, որ հասնի պատառ-պատառ անի: Օդում ճոճվող աղվեսը հեռվից ազատ գիլին տեսնում է թե չէ` սկսում է լաց լինել ու աղաղակել.
— Գել ախպե՛ր, գել ախպե՛ր, հա՛սիր, օգնիր ինձ, էն վարպետը ինձ խաբեց:
Գելը հասնում է. ծառերը կռացնում, թոկերը կրծոտում, կտրատում, աղվեսին ազատում, ու երկուսով միասին ընկնում են վարպետի ետևից, որ իրենց վրեժը հանեն:
Գնում են, գնում, ճամփին պատահում են ծառին փաթաթված նապաստակին: Սրան էլ էստեղ են ազատում ու երեքով միասին լարվում են ընդհանուր թշնամու-վարպետի ետևից:
Վարպետը շարունակում է իր ճանապարհն անտառում: Մի անգամ էլ նվագում է, ու էս անգամ բախտը բերում է: Ջութակի ձենը լսում է մի աղքատ փայտահատ, գործը թողնում է, կացինը դնում է կռնատակին` գալիս է կանգնում երգը լսելու:
— Վերջապես եկավ իմ ընկերը, — բացականչում է վարպետը: Ես մարդ էի որոնում, ոչ թե վայրենի գազաններ: — Ու սկսում է նվագել էնքան սրտառուչ, էնքան հրաշալի, որ փայտահատը զմայլում է, սիրտը կրծքում ուրախությունից խաղս է լինում: Հենց էս ժամանակ վրա են հասնում գելը, աղվեսն ու նապաստակը: Փայտահատը նկատում է, որ նրանց մտքում չար բան կա վարպետի դեմ, իսկույն առաջ է անցնում, բարձրացնում իր սուր կացինն ու ասում — Ով սրա վրա գա, իմացած կենա, որ ինձ հետ է գործ ունենալու:
Գազանները էս որ տեսնում են` սարսափում են ու, պո՛ւկ, ետ են փախչում դեպի անտառի խորքերը: Վարպետը փայտահատին շնորհակալություն անելու համար մի երգ էլ նվագում է ու գնում: Գնում է հասնում է իր տունը, ջութակը պատին կախում ու պառկում: Գիշերը գալիս է. ուզում է քնի, քունը չի տանում: Շարունակ գելը, աղվեսն ու նապաստակն են մտքի միջին: Մին էլ հանկարծ գիշերվան մի ժամանակը հենց լուսամուտի տակին գելն ու աղվեսը սկսում են ձեն-ձենի տալ ու ոռնալ, իսկ նապաստակը նրանց ետևից ծվծվում է.
| Следующая страница | ||